Leeftijdsgebonden rouwreacties
Hoe een kind rouwt is deels afhankelijk van de (ontwikkelings)leeftijd. De leeftijd bepaalt dus ook hoe je best omgaat met het rouwende kind en hoe je het slechte nieuws aanbrengt.
0-3 jaar
Baby's en peuters hebben nog geen besef wat dood inhoudt. Zo denken peuters dat alles wat weg is, weer zal terugkomen en kunnen ze nog geen verschil zien in iets levends of niet levends (bijvoorbeeld een knuffelbeer). Peuters vangen de emoties en sfeer op van hun omgeving en nemen deze over. Baby’s nemen informatie op via hun zintuigen, zo voelen ze bijvoorbeeld de veranderde spierspanning van wie hen vasthoudt. Zo voelen ze stress en verdriet aan waardoor ze onrustig kunnen worden, huilen, slecht gaan slapen of minder gaan eten. Er is nog geen 'rouwproces', het belangrijkste voor hen is dat er sensitief en snel op hun gedrag wordt gereageerd en dat er iemand is om voor hen te zorgen.
Peuters kennen het gevoel van verdriet, eenzaamheid en gemis en merken de veranderingen. Ze weten dat er iets erg gebeurd is, maar kunnen het niet plaatsen. Probeer dan ook alle vragen van je peuter te beantwoorden en blijf uitleg geven. Zo kan je vertellen dat de overledene niet meer zal terugkomen en dat dood betekent dat je niet meer ademt of kan praten. Je kan hierbij ook voorbeelden gebruiken als bij een dood vliegje dat niet meer vliegt of een dood blad van een boom dat van de boom valt en niet meer groeit. Praten is erg belangrijk: geef je kind meteen de boodschap mee dat er open over gepraat kan worden, zodat ze dit later ook zullen doen.
Ze hebben nood aan liefde, regelmaat, herstel in basisvertrouwen (angst om gescheiden te worden tegengaan). Betrek hen ook zoveel mogelijk: laat hen de kist zien met de overledene, neem ze mee naar de uitvaart etc, dit is erg helpend voor later.
Hoewel er op deze leeftijd dus nog geen geheel inzicht is, is het belangrijk dit goed op te volgen als ze ouder worden en wel beseffen wat dood is. Dan kan het de pijn voelen en het rouwproces starten, soms jaren na de dood van jouw overleden dierbare.
3-6 jaar
Ook kleuters hebben nog geen 'doodsbesef', ze kunnen niet vatten dat de dood onomkeerbaar is. Voor hen kan je dus terug levend worden. Ze voelen dat hun omgeving rouwt, maar begrijpen niet waarom. Ze kunnen ook nog niet goed verwoorden wat ze exact voelen. Begrippen als 'voor altijd' of 'nooit meer' begrijpen ze niet.
Verder zitten kleuters ook in een fase van een magische realiteit: sprookjes zijn net echt. Ze zien geen verschil tussen realiteit en fantasie. Zo zullen ze in spelletjes elkaar doodschieten en terug rechtstaan en denken dat dit in het echt ook zo is. Ze zullen ook de gebeurtenissen naspelen om het te verwerken en met de angst om te gaan. Soms gelooft het kind ook dat zijn gedachten en gedrag de realiteit kan beïnvloeden, bijvoorbeeld: "als ik braaf ben, komt papa terug". Daarnaast kunnen ze zich daardoor ook de schuld geven van het overlijden, bijvoorbeeld: "omdat ik niet braaf was, is mama nu dood."
Het uiten van emoties zoals verdriet, angst en boosheid kunnen ze nog niet verwoorden maar zullen ze tonen in hun gedrag. Ze zullen ook hun emoties aanpassen aan de sfeer die er in huis is. Geef het kind mee dat het veilig is, geef het een knuffel en zorg voor een vertrouwde, ondersteunende omgeving met een vaste routine. Zorg voor een plekje waar je kind die emoties veilig kan uiten en ga er creatief mee aan de slag bijvoorbeeld door hen erover te laten spelen of via tekeningen en knutselwerkjes.
Kleuters zijn bang om gescheiden te worden van hun ouders of om zelf dood te gaan en ze hebben ontzettend veel vragen over de dood. Probeer deze steeds te beantwoorden en herhaal regelmatig wat er gebeurd is. Zorg voor een open klimaat zonder taboes en probeer niet oplossing-gericht te werken: verdriet los je niet op door snel iets leuks te geven of te gaan doen. Laat het verdriet er zijn, hoe moeilijk het ook is omdat als volwassene te zien.
6-9 jaar
Vanaf ongeveer 6 jaar begrijpt een kind het concept van doodgaan en het onomkeerbare karakter daarvan. Ze begrijpen ook dat het bij iedereen gebeurt en dat je dit niet kan tegenhouden.
Wees open, eerlijk en vertel wat er gebeurd is. Beantwoord alle vragen die het kind heeft. Welke details je al dan niet verteld, hangt af van de vragen die het kind je stelt. Algemeen genomen is het kind klaar voor de harde realiteit wanneer het de vraag stelt. Leg alles op hun niveau en zeer concreet uit. Ze begrijpen namelijk het concept wel maar hebben vaak nog moeite om met al die verschillende info om te gaan. Een kind tussen 6 en 9 heeft nog moeite met abstract denken, daarom is het belangrijk om te beseffen dat wat het kind hoort of ziet als verwarrend of bedreigend ervaren kan worden. Bereid je kind dus ook voor als je bijvoorbeeld naar de uitvaart gaat of afscheid gaat nemen van het lichaam.
Het kan ook zijn dat het kind doet alsof er niets gebeurd is of zich net plots anders gaat gedragen. Beiden zeer heel natuurlijke en normale reacties. Blijf erover praten en laat hen hun gevoelens uiten op hun manier.
9 - 12 jaar
Kinderen rond 9 jaar begrijpen al beter wat er rondom hen gebeurt. Ze gaan op zoek naar een manier om te rouwen en om te gaan met de dood. Vaak gaan ze praten en steun zoeken bij leeftijdsgenootjes die hetzelfde hebben meegemaakt. Naar anderen gaan ze zich dan vaker stoer voordoen en hun pijn ontkennen. Hun fantasie is nog altijd zeer groot waardoor onbeantwoorde vragen zullen ingevuld worden met hun fantasie, die vaak nog erger is dan realiteit. Praat dan ook zeer open over alles wat het kind wil weten.
Kinderen van 9 tot 12 rouwen nog altijd zeer actief en creatief. Zo is het een goed idee om samen te knutselen en te tekenen in plaats van uren te praten. Als je kind vaak last heeft van fysieke klachten, zoals buikpijn, hou er dan rekening mee dat dit onderdeel kan zijn van hun rouwen.
12-14 jaar
De fase is een overgangsfase van kinderlijke rouw naar meer volwassen-rouw (tienerniveau). Kinderen van deze leeftijd verschillen dan ook erg van elkaar.
Hou hier rekening mee bij de ondersteuning van het kind: sommigen zullen veel willen spelen & tekenen terwijl anderen al meer gaan praten, waarbij betekenisgeving een belangrijk gespreksonderwerp wordt.
14 - 18 jaar
Jongeren zitten in hun pubertijdsfase vaak met vele vragen en een zoektocht naar hun eigen identiteit. Wat er hen overkomen is, hun rouwproces, beïnvloedt dit maar dat willen ze niet altijd toegeven waardoor ze de rouw onderdrukken. Ze kunnen moeite hebben met het feit dat de dood in hun omgeving of bij henzelf zal voorkomen. Toon hen dat je als volwassene ook blijft rouwen en dat het verleden deel uitmaakt van jouw identiteit. Dat rouw, verdriet en andere emoties er mogen zijn en dat ze deze altijd mogen uiten.
Men gaat meer op zoek naar zingeving en betekenisgeving na het overlijden en praat vaker met leeftijdgenoten dan met volwassenen. Ze zullen ook sneller afleiding opzoeken door bijvoorbeeld op stap te gaan met vrienden. Geef hen de nodige vrijheid en zelfstandigheid om met dit alles om te gaan maar zeg hen dat je altijd voor hen bent, wanneer ze dit willen/nodig hebben.