Gevoelens
Verschillende emoties, die zeer intens of soms zelfs tegenstrijdig kunnen zijn, komen bij je op. Sommige gevoelens ervaar je meteen, andere pas jaren later. We sommen hier de meest voorkomende emoties op.
Schock & Ongeloof
Het vernemen van het slechte nieuws kan een immense schok voor je zijn. Een schok die alleen maar groter wordt wanneer je getuige bent van de zelfdoding of je zelf het lichaam vindt. Het gewelddadige karakter van de zelfdoding, waarbij je soms het ernstig verminkte lichaam aantreft of moet identificeren, zorgt ervoor dat je deze beelden nadien kunt herbeleven. Soms kan dit resulteren in een posttraumatische stressstoornis.
‘Het is niet gebeurd’, ‘ik kan het niet geloven’, ‘hij komt ooit terug’. Het onder ogen zien van zelfdoding als doodsoorzaak kan zo pijnlijk zijn dat je het ontkent. Zeker wanneer de zelfdoding totaal onverwacht komt, zien we dit verschijnsel optreden. Dit kan leiden tot ontkenning van de doodsoorzaak, die vervolgens als ‘moord’, ‘een ongeluk’ of ‘een uit de hand gelopen spel’ wordt benoemd. Je kunt de doodsoorzaak ook voor anderen verhullen. Dit kan te maken hebben met schaamte en met de angst voor negatieve reacties. Wanneer je dit volhoudt, kan dit tot verdere complicaties in je rouwproces leiden, ook voor de ruimere omgeving van vrienden en kennissen.
Verdriet, lusteloosheid en pijn
Er kunnen periodes zijn waarin je het zoeken opgeeft en waarbij gevoelens van lusteloosheid en wanhoop je overspoelen. Je slaapt onregelmatig en raakt je bed niet meer uit. Je hebt geen zin in eten klaarmaken en je wilt al helemaal de deur niet meer uit.
Je hoort, ziet of ruikt de overledene nog. Het huilen stopt niet. Ook kan je je niet meer concentreren en ben je vergeetachtig. Je voelt je energieloos en zit vol verdriet. Het leven voelt heel pijnlijk, zelfs soms zinloos aan.
Schuldgevoelens & Zelfverwijten
Vanuit de waaromvraag kom je vaak ook bij jezelf terecht. Je verwijt jezelf dat je de zelfdoding niet hebt kunnen voorkomen, dat je te weinig gedaan hebt of dat je iets gedaan hebt wat de zelfdoding mee heeft veroorzaakt. Je denkt ik zinnen als “Had ik maar…" of stelt je jezelf duizend-en-één "Wat als ik...?" vragen. Je kunt jezelf ook verwijten niets te hebben gemerkt, of de signalen onvoldoende te hebben onderkend.
Het is erg normaal dat je gevoelens van 'schuld' hebt, dat komt bijna in alle rouwprocessen na zelfdoding voor. Het is echter wel belangrijk om te weten dat je géén schuld treft. Probeer dit steeds goed te onthouden. Let op: dit wil niet zeggen dat je die gevoelens moet onderdrukken. Laat die emoties toe, maar ga er dan ook mee aan de slag. Net als bij de Waaromvraag kan een reconstructie hier jou bij helpen: de feiten en theorie rond suïcidaliteit tonen je aan dat je geen schuld treft.
Sommige nabestaanden verwijten zichzelf dat zij wel nog leven (“survivor-guilt”).
Kwaadheid & Verlatenheid
Schuldgevoelens gaan nogal eens samen met kwaadheid. Je kunt kwaad zijn op:
- Jezelf: dat je te weinig gedaan hebt, spijt hebt over wat er gezegd en gedaan is of wat hij/zij/x juist heeft nagelaten;
- De overledene: omwille van de emotionele pijn, de toegenomen verantwoordelijkheden, omwille van het gevoel bedrogen en achtergelaten te zijn of anderen pijn te berokkenen;
- Anderen in de omgeving: je verwijt anderen te weinig gedaan te hebben om de zelfdoding te voorkomen;
- Hulpverleners: "Ik heb overal hulp gezocht maar niemand kon ons helpen". Of je hebt wel hulp gevonden, maar je beschouwde die hulp niet als adequaat. Je denkt dat de zelfdoding te vermijden was geweest als hulpverleners tijdig hadden ingegrepen of andere maatregelen getroffen. Het beleid van de hulpverlenende instantie komt onbegrijpelijk over. Ook kan je bezwaren hebben tegen het optreden van de politie. Het bericht van de zelfdoding kan onzorgvuldig zijn overgebracht of je mocht de overledene niet meer groeten;
- De media: omwille van het schenden van de privacy en de sensationele berichtgeving;
- Een hogere macht, die dit allemaal heeft toegelaten;
- De maatschappij
- De situatie, de onrechtvaardigheid
- ....
Angst & Suïcidale gedachten
Zoals bij elk rouwproces kunnen suïcidale gedachten voorkomen. Deze kunnen veroorzaakt worden door een verlangen om bij de overledene te zijn of vanuit depressieve gevoelens. Nabestaanden na zelfdoding vormen een risicogroep om zelf ook door zelfdoding om het leven te komen.
Je kunt bang zijn voor ‘herhaling’ bij mensen waarmee je een sterke band hebt, zoals je kinderen. Je vreest dat zij zelfdoding nu ook als een mogelijke oplossing zien voor hun problemen. Dit kan soms leiden tot overbeschermende reacties.
Ook kan je bang zijn dat zelfdoding erfelijk bepaald is en andere familieleden hetzelfde lot wacht. Ten slotte kan een diepgewortelde angst ontstaan om een nieuwe relatie aan te gaan of je op één of andere manier aan andere mensen te binden. Je kunt ook angstig zijn over je eigen veiligheid.
Opluchting
Nabestaanden reageren niet zelden met een gevoel van opluchting (volgens cijfers uit onderzoek 1 op 10 nabestaanden). De dood betekent immers dat er een einde is gekomen aan de zorgen en angst over wat kon gebeuren. Een kans ook om je eigen leven weer in handen te nemen. Samenleven met iemand die een psychiatrische problematiek heeft (bijvoorbeeld schizofrenie, herhaalde depressies met suïcidale dreiging of andere mentale problemen) vraagt ook van de omgeving een inspanning. Ook na agressie en middelenmisbruik, kan het overlijden zorgen voor een gevoel van veiligheid en opluchting.
Soms heb je als nabestaande al geanticipeerd op een mogelijk fatale afloop zodat je de oorzaak nu makkelijker kan leggen bij de psychische toestand en de psychiatrische ziekte. Ook het gevoel dat de overledene nu eindelijk vrij is van zijn of haar lijden kan daarbij een rol spelen.
Geluk & Herstel
Geluk
Een rouwproces hoeft echter niet altijd uit negatieve emoties te bestaan. Samen met naasten mooie herinneringen ophalen aan de overledene kan bijzonder helend werken. Je leert intenser te leven en te genieten van de kleine dingen. Je kunt geluk toelaten, ondanks het verdriet. Ook dat is rouwen.
Herstel
Na een (soms lange) periode van hevige pijn en emoties, is het mogelijk dat je sombere gevoelens geleidelijk aan afnemen en je stilaan weer met andere dingen kan bezig zijn. Je kunt bij momenten al aan de toekomst denken en je interesse in sociale contacten neemt toe. Het herstel neemt vorm aan. Rouwen kent een golfbeweging: er zijn dagen die beter gaan maar er zijn momenten, zoals vakanties, feestdagen, de verjaardag en sterfdag van de overledene, waarop het verdriet en de pijn in alle hevigheid tevoorschijn kan komen. Verlies verwerken is immers niet hetzelfde als vergeten!