Waarom? Hoe is dit kunnen gebeuren?
Op deze pagina helpen we je op weg om enkele puzzelstukjes te vinden in de grote waaromvraag en andere vragen die je bezighouden. We noemen dit verder 'de reconstructie'.
Dit is een heel gezond en normaal deel van het rouwproces.
Een hoop vragen
Wanneer een dierbare uit het leven stapt, komen er heel wat vragen en gedachten naar boven: Waarom? Hoe? Had ik dit kunnen voorkomen? Wat nu? Wat als...?
Je gaat op zoek naar antwoorden, maar ontdekt snel dat er geen duidelijk en simpel antwoord bestaat.
Als een puzzel....
Je start als het ware een grote puzzel, waarbij je weet dat je bepaalde puzzelstukjes nooit volledig zal kunnen invullen. Toch is het gezond en helpend om de puzzel te leggen, ook al kan het zoeken en vinden van antwoorden soms zeer hard zijn. Het leggen van de puzzel geeft een gevoel van rust, controle en gaat schuldgevoelens tegen.
Wat & hoe?
Het kan dat je worstelt met vragen over wat er exact gebeurd is.
Onderstaande vragen kunnen hier onderdeel van uitmaken:
- Wat is er precies gebeurd?
- Hoe is het gebeurd?
- Wie was er (eerst) bij?
- Hoe lang heeft het geduurd vooraleer hij/zij/hun gestorven is?
- Heeft hij/zij/hun veel geleden?
- Wat is in zijn/haar/hun laatste uren/dagen nog gebeurd?
- ...
Om hier antwoorden op te vinden kan je vragen stellen aan vrienden, leerkrachten, collega’s, politie, omstanders, de (huis)arts,... Of soms ook door zelf naar de plaats van de zelfdoding te gaan om te ervaren hoe het geweest moet zijn voor jouw overleden dierbare.
Om meer details te weten, of eventueel foto's te bekijken, kan je terecht bij de dienst Slachtofferonthaal van het Parket om het politiedossier in te kijken. Je kan je laten bijstaan door een hulpverlener en je kan hierbij zelf kiezen/aangeven of je dit net met of zonder foto's wil inkijken.
Ook in het ziekenhuis kan je vragen om een dossierinzage, door een door jou aangeduide zorgverstrekker, wanneer jouw overleden dierbare daar in behandeling was. Een gesprek met de hulpverlener die jouw dierbare behandelde, kan je tevens aanvragen en kan zeer helpend en ondersteunend zijn.
Waarom?
De allergrootste en overheersende vraag is de waaromvraag.
Er zijn vele onderliggende vragen die hierbij ook kunnen opkomen, zoals:
- Waarom is dit gebeurd?
- Waarom is dit met mij gebeurd? - gevoel van existentiële crisis
- Waarom heeft x dit gedaan? - gevoel van verwarring en/of shock
- Waarom heeft x mij in de steek gelaten? - gevoel van verlatenheid
- Waarom heb ik dit niet gezien? - gevoel van schaamte
- Waarom heb ik dit niet kunnen tegenhouden? - gevoel van machteloosheid
Om delen van antwoorden, stukjes van de puzzel, te vinden in de waaromvraag is het helpend alles te reconstrueren en dus op zoek te gaan naar informatie en bij te leren over hoe suïcidaliteit eruit ziet en tot stand komt.
Bij het reconstrueren van de zelfdoding en het zoeken naar antwoorden is het handig te weten wat er aan zelfdoding vooraf gaat. In de volgende twee onderdelen bespreken we hoe een suïcidaal proces eruitziet en het verklarend model van suïcidaal gedrag, wat uitlegt welke factoren er allemaal meespelen in het creëren van de voorafgaande zelfdodingsgedachten en de zelfdoding.
Suïcidaal proces
Er gaat altijd een heel proces vooraf aan een zelfdoding. Van de eerste doodsgedachten die soms opkomen en weer weg gaan, naar concrete plannen tot zelfdoding. Hoe dat proces verloopt en eruitziet is verschillend van persoon tot persoon. Gemiddeld duurt zo'n proces 2,5 jaar.
Het kan starten als een gedachte/idee om even te ontsnappen aan een moeilijke situatie, vervolgens weer verdwijnen en dan terug opkomen bij stressvolle gebeurtenissen. Het grootste deel van het suïcidale proces is onzichtbaar voor de omgeving. Mogelijke signalen die je opving, zijn vaak enkel het topje van de ijsberg.
Een suïcidale persoon zit eigenlijk in een tunnelvisie waarbij men de dood steeds ziet als enige oplossing of manier om te ontsnappen aan de omstandigheden die voor hem/haar/hun ondraaglijk en/of onoplosbaar lijken. Hoe nauwer de tunnel wordt, hoe moeilijker het is om andere oplossingen dan de dood te zien. In die tunnelvisie willen ze anderen niet meer belasten met hun 'onoplosbaar' en ondragelijk lijden en kunnen ze zichzelf ook een last vinden voor hun dierbaren.
Verklarend Model suïcidaal gedrag
Hoe het komt dat iemand zelfdoding als enige oplossing ziet voor zijn/haar/hun problemen en pijn, zie je in volgend Verklarend Model (van Heeringen, 2007). Zoals je meteen kan zien, spelen er heel wat verschillende factoren mee in het creëren van suïcidaal gedrag. Er is geen simpele oorzaak: het is kluwen van heel wat verschillende factoren die maken dat iemand suïcidaal wordt. Zoals vele druppels die een emmer kunnen doen overlopen.
Het ontstaat steeds vanuit een combinatie van een bepaalde kwetsbaarheid en het meemaken van stresserende levensgebeurtenissen. Volgende factoren spelen hierbij een rol:
- Genetische en (neuro)biologische factoren zoals een bijvoorbeeld een verminderde serotonerge werking
- Psychologische factoren zoals zwart-wit denken, een negatief zelfbeeld hebben, een sterke hopeloosheid of impulsiviteit.
- Sociale problemen of stresserende levenservaringen (vb. iemand dierbaar verliezen, relatiebreuk, misbruik, enz.)
- Psychische problemen bijvoorbeeld een depressie, eetstoornis, drugsmisbruik of lijden aan een fysieke aandoening, bijvoorbeeld en medische aandoening die chronische pijn veroorzaakt.
- Drempelfactoren zowel beschermend, bijvoorbeeld sociale steun en probleemoplossende vaardigheden, als risicoverhogend, zoals reeds geconfronteerd zijn met zelfdoding.
Hoe sterk elk van deze factoren spelen, is uniek per persoon en situatie. Wel weten we dat deze factoren allemaal een, grote of kleine, druppel in de emmer zijn. Sommige hiervan zal je misschien meteen kunnen opsommen, andere blijven onduidelijk. Neem nu de biologische factoren, je weet misschien niet exact wat er neurologisch aan de hand was, maar je weet dat dit een rol speelde in de zelfdoding van jouw dierbare.
Afscheidsbrief
Misschien heb je hoge verwachtingen van een afscheidsbrief in de hoop dat deze je meer kan vertellen over de mogelijke beweegredenen? Als er niet direct een afscheidsbrief gevonden wordt, ga je er misschien koortsachtig naar op zoek. Als de brief door de politie wordt meegenomen voor het onderzoek, kan dat een echte ramp zijn. Ongeveer 1 op 3 personen die overlijden aan zelfdoding laten een afscheidsbrief(je) na. Deze kan een laatste boodschap bevatten of zelfs mogelijke verklaringen.
Toch blijken deze afscheidsbrieven voor vele nabestaanden vaak niet die verhelderende inhoud te bevatten die men verwacht. Het zijn meestal brieven die geschreven zijn met een vernauwing in het blikveld op het meest donkere en hopeloze eindpunt van het suïcidale proces.
Bovenal kan deze afscheidsbrief voor jou een grote emotionele betekenis hebben. Het is namelijk het laatste schrijven van je dierbare. Soms kan de brief je het gevoel geven dat de zelfdoding een bewuste keuze is of schrijft de overledene dat het niet jouw schuld is. Dat kan je innerlijke rust vergroten.
Anderzijds kan de brief, net door die vernauwing in het blikveld, een simplistische voorstelling weergeven van de feiten, waardoor je je misschien net slechter gaat voelen of jezelf gaat verwijten. Probeer dan vooral om de brief te plaatsen binnen de context van die vernauwde blik en bekijk aan de hand van verklarend model wat er nog allemaal heeft meegespeeld in het creëren van het suïcidale gedrag.
Wat als?
Wat als-vragen zoals 'wat als ik nog gebeld had', 'wat als we geen ruzie hadden gemaakt', 'wat als ik het niet had uitgemaakt' of 'wat als ik de signalen wel had opgevangen' komen vaak voor en zijn heel normaal in een rouwproces na zelfdoding. Ze komen vaak voor in combinatie met zelfverwijten en schuldgevoelens.
Hoewel deze emoties, vragen en gedachten normaal zijn en deel uitmaken van jouw rouwproces, zijn ze niet correct. Niemand is schuldig aan de zelfdoding van iemand anders. Het verklarend model en model van het suïcidale proces kunnen je helpen om dit voor jezelf beter te kunnen plaatsen.
Je weet dat er meerdere factoren hebben meegespeeld, dat je gedaan hebt wat je kon met de info die je had en dat veel van het suïcidale proces onzichtbaar was voor jou. Het is dus heel oké en normaal om je schuldig te voelen, maar weet ook dat je geen schuld treft.
Andere vragen
Vaak komen ook andere vragen bij je op zoals:
- Heeft hij/zij/x zich op het allerlaatste moment nog bedacht?
- Heeft hij/zij/x getwijfeld?
- Wat ging eraan vooraf?
- Was dit impulsief?
Van Waarom? naar Wat?
Wanneer je de(len van) antwoorden zoekt en vindt op de vele vragen die door jouw hoofd spoken, geeft dit rust en controle. Dit ondanks het feit dat je nooit een volledig of eenduidig antwoord zal vinden. Wanneer je beter zicht krijgt op de waaromvraag en onderliggende vragen kan je proberen de waarom te transformeren naar een wat-vraag binnen jouw rouwproces. Onderstaande oefening is hier een voorbeeld van:
Transitie van Waarom naar Wat?
Eens je wat delen van antwoorden vond op die grote waaromvraag, ga je stap per stap de waaromvraag veranderen naar een wat-vraag, zoals:
Kan hieruit ooit iets goeds komen? Wat wil ik, hoe wil ik dat mijn leven er nu uitziet?
Wat helpt mij verder gaan? Wat wil ik nalaten?
Wat zou mij een gevoel van betekenis, doel geven?
Hoe kan ik hem/haar/hun eren?
Wat kan ik hieruit leren?
Wat nu? Hoe verder?
Rouwen na zelfdoding is intens, overheersend, soms contradictorisch en verwarrend. Vele gedachten en emoties razen door je heen. Je weet niet wat te doen, hoe je zo verder moet.
Je vraagt je af:
Wat nu?
Wat nu met en in mijn leven?
Wat nu zonder hem/haar/hun?
Wanneer dit jou overkomt, kan alles plotseling heel uitzichtloos lijken. Het is als een aardbeving die heel jouw leven overhoop heeft gegooid. Hoewel het rouwproces levenslang deel van jou zal blijven, zullen de intensiteit van de rouw en gevoelens van hopeloosheid afnemen met verloop van tijd.
Hoe gek het ook mag klinken: je kan uit dit rouwproces ook groeien en leren. Weet dat post-traumatische groei mogelijk is in een rouwproces na zelfdoding. Je leest er hier meer over.
Daarnaast is het belangrijk om steeds te onthouden dat vele organisaties en hulpverleners altijd voor jou klaarstaan om jou te ondersteunen!
Het rouwproces verloopt verder ook zeer golvend: momenten waarop je veel of net minder zal bezig zijn met het verlies.
Je kan het vergelijken met een rouwbal in een doos (model van Lauren Herschel). Lees in volgend onderdeel alles over deze passende metafoor.
De rouwbal en de pijnknop
De rouwbal in de doos is een eenvoudig beeld dat weergeeft hoe rouwen eigenlijk werkt. Stel je een bal voor die zit in een gesloten doos zit. In deze doos zit ook een knop, die pijn veroorzaakt als erop gedrukt wordt.
Wanneer je recent iemand verloren hebt, dan is de rouwbal zo groot dat hij alle ruimte in de doos inneemt en daardoor ook de pijnknop de hele tijd indrukt. Het is intens, onverbiddelijk en je vraagt je af of deze pijn ooit wel minder wordt of stopt.
Met de tijd wordt de bal wat kleiner, hij is er nog en raakt af en toe de pijnknop aan, maar niet meer zo vaak als in het begin. De bal is echter wel nog steeds: er is geen apart plekje waar de bal de pijnknop niet kan raken. Een bepaalde geur, gedachte, beeld of iets anders kan er plots voor zorgen dat de bal de pijnknop weer zal indrukken. De bal zal er ook altijd zijn, hij zit en blijft in de doos, al doet het niet altijd meer pijn.
Nog vragen?
Vond je geen antwoord op jouw vraag en kunnen we je hierbij helpen en/of adviseren?
Mail ons en wij bezorgen jou binnen de 5 werkdagen een antwoord.